Όταν ήμουν παιδί, πίστευα κι εγώ ότι “οι κομμουνιστές πρέπει να ξεφορτωθούν αυτή την ταμπέλα, για λόγους δημοσίων σχέσεων”. Τώρα νομίζω ότι προχωράμε περισσότερο αν την κατέχουμε παρά εάν την αποκηρύξουμε ανέντιμα. Και όχι μόνο επειδή κάποιος θα αναφερθεί σχεδόν πάντα στον Στάλιν, όπως κι αν αποκαλούμαστε.
Ο Στάλιν είναι ένα ισχυρό παράδειγμα. Το όνομά του συμβολίζει τη διεστραμμένη ανάδυση της αδικίας από την υπερβολικά ένθερμη επιδίωξη της δικαιοσύνης. Είναι μια δραματική ειρωνεία, μια ιστορία ηθικής για το πώς η εξουσία διαφθείρει. Αυτό το μυθικό τροπάριο στέκεται ως οδόφραγμα για τον σοσιαλισμό ανεξάρτητα από το τι είδους τροπή δίνετε στον σοσιαλισμό.
Η τελετουργική καταγγελία του Στάλιν από την “αριστερά”:
- παρουσιάζει μια ουτοπία σοσιαλισμού χωρίς ανταγωνισμούς,
- κολακεύει τους ανθρώπους του πρώτου κόσμου και τους ακαδημαϊκούς,
- απαλλάσσει τους ανθρώπους από τη δυσάρεστη διαδικασία της ανάκρισης του τρόπου με τον οποίο διαμορφώθηκαν οι ιδέες τους για το παρελθόν, και
- κάνει αρετή το να χάνεις και να περιμένεις.
Οι άνθρωποι του πρώτου κόσμου αισθάνονται καλύτερα με τον εαυτό τους αν πιστεύουν ότι όλες οι σοσιαλιστικές επαναστάσεις που έλαβαν χώρα στον τρίτο κόσμο “δεν ήταν πραγματικά σοσιαλιστικές”. Το ίδιο ισχύει και για την υποτίμηση της εθνικής απελευθέρωσης των πρώην αποικιών ως αστικής, βοναπαρτιστικής κ.λπ. Οι διανοούμενοι αισθάνονται πιο σημαντικοί αν πιστεύουν ότι ο πραγματικά υπαρκτός σοσιαλισμός “απέτυχε” εξαιτίας λανθασμένων ιδεών. Αυτό προσφέρεται για μια ερμηνεία της ιστορίας, όπου οι ιδέες είναι η κινητήρια δύναμη και η πίστη στο κείμενο είναι υψίστης σημασίας. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι θα πετούσαν επίσης στα σκουπίδια τον “αναπτυξιακό” ως “απλώς” φέρνοντες επισιτιστική ασφάλεια, ηλεκτρικό ρεύμα, αλφαβητισμό, εκπαίδευση, βιομηχανία, υγειονομική περίθαλψη, εργασιακή ασφάλεια κ.λπ.
Ποια είναι τα εγκλήματα που συνήθως αποδίδονται στον Στάλιν; Οι δίκες επίδειξης, οι εκκαθαρίσεις, τα γκουλάγκ, η αναγκαστική κολεκτιβοποίηση… με άλλα λόγια: κρατική βία. Οι σοσιαλισμοί που αυτοπροσδιορίζονται σε αντίθεση με τον Στάλιν υποβαθμίζουν επομένως την κρατική βία όσο μπορούν. Έτσι προκύπτει ένας σοσιαλισμός που απλώς προσπαθεί να πουλήσει τον εαυτό του στους ανθρώπους όπως κάθε άλλο εμπόρευμα. Η αποκήρυξη της αρνητικότητας/τρομοκρατίας σημαίνει ότι αγνοούμε ότι η ΕΣΣΔ έκανε τον κόσμο καλύτερο εν μέρει με το να τρομάζει τους καπιταλιστές.
Το ερώτημα ποιος ασκεί βία σε ποιον και για ποιο σκοπό, είναι το θεμελιώδες πρόβλημα της πολιτικής. Είναι η απάντηση του καπιταλισμού σε αυτό το ερώτημα που μας κάνει να τον μισούμε τόσο πολύ. Το “Κανείς δεν ασκεί βία σε κανέναν” ακούγεται ωραίο, αλλά δεν είναι στην πραγματικότητα μια πολιτική θέση. Οι πολιτικές θέσεις απαιτούν τη χάραξη μιας εύλογης πορείας από εκεί που βρισκόμαστε τώρα προς το ένδοξο μέλλον που μας περιμένει, και αυτή η πορεία περνάει μέσα από τα σοσιαλιστικά κράτη. Η κρατική υπόσταση είναι (το μονοπώλιο της νόμιμης) βίας. Έτσι, η δαιμονοποίηση του Στάλιν είναι η δαιμονοποίηση της ίδιας της σοσιαλιστικής κρατικής υπόστασης.
Με άλλα λόγια, το να προσποιούμαστε ότι το νέο μας πράγμα είναι sui generis και δεν έχει καμία σχέση με τον “σταλινισμό” δεν σημαίνει στην πραγματικότητα ότι θα αντιμετωπίσουμε διαφορετικά προβλήματα ή θα έχουμε καλύτερες λύσεις. Ο Στάλιν αντιμετώπισε προβλήματα που ήταν γενικά για τον σοσιαλισμό. Ο σοσιαλισμός δεν είναι απλώς μια απείρως εύπλαστη μάρκα που χρειάζεται καλύτερο μάρκετινγκ, είναι ένα ταξικό σχέδιο με συγκεκριμένα και ανθεκτικά περιγράμματα. Δεν υπερβαίνουμε στην πραγματικότητα αυτά τα προβλήματα απλά και μόνο με το να αποκαλούμε τους εαυτούς μας κάτι άλλο, όπως ακριβώς δεν υπερβαίνουμε τον καπιταλισμό αποκαλώντας τους εαυτούς μας μετακαπιταλιστές.
Ο αντικομμουνισμός συμπυκνώνεται και μεταδίδεται πιο αποτελεσματικά ως δαιμονοποίηση του Στάλιν, και στέκεται εμπόδιο στην ένταξη των Αμερικανών σε κάθε πιθανό παγκόσμιο αριστερό σχέδιο, αφού τους προκαταλαμβάνει έναντι της αριστερής εξουσίας παντού (αλλά ιδιαίτερα στο εξωτερικό). Η διεθνής αλληλεγγύη απαιτεί να εγκαταλείψουμε τον σοβινισμό των μεγάλων δυνάμεων. Το μίσος για τον Στάλιν ενισχύει τον σοβινισμό των μεγάλων δυνάμεων, επομένως η υπεράσπιση του Στάλιν τον αποδυναμώνει.
Αν αρνηθούμε να αντλήσουμε από ολόκληρη την ιστορία του σοσιαλισμού στην εξουσία υπέρ του ουτοπικού σοσιαλισμού ή του πραγματιστικού φιλελευθερισμού, το εύρος των αποτελεσμάτων που μπορούμε να επιτύχουμε θα περιοριστεί σε αυτά που επιτυγχάνονται από τον ουτοπικό σοσιαλισμό (φευγαλέες κομμούνες) και τον πραγματιστικό φιλελευθερισμό (κόσμος της κόλασης).