Κάθε φορά που υπάρχει ένα πολιτικό επεισόδιο στη Λατινική Αμερική, αντί να ενημερώνουν και να διευκρινίζουν, πολλοί “ειδικοί” επιμένουν ξανά και ξανά ότι η κατάσταση είναι πολύ περίπλοκη για να κατανοηθεί με όρους αρχαϊκών διχοτομήσεων αριστεράς-δεξιάς.
Το FOX News ισχυρίζεται ότι τα όποια επιτεύγματα του τσαβισμού οφείλονται στο γεγονός ότι “ο ιδιωτικός τομέας εξακολουθεί να κυριαρχεί στην οικονομία της Βενεζουέλας” [1], η Joanna Hausmann, κόρη ενός από τους ισχυρούς οικονομολόγους που βρίσκονται πίσω από το πραξικόπημα, εμφανίζεται στις σελίδες των New York Times επιμένοντας ότι η “προοδευτική αριστερά” θα πρέπει να στοιχηθεί πίσω από τον Guaidó [2], και ο Guaidó ρωτά στο Twitter: “Θα ενέκριναν [τον Μαδούρο] όσοι πίστευαν στον Τσάβες; Θα τον ενέκρινε η κόρη του, η Μαρία Γκαμπριέλα;”. [3] Κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος του 2019 στη Βολιβία μας είπαν ότι ο Έβο Μοράλες ήταν πραγματικά ένας “δολοφόνος της φύσης” [4]. και ότι εκπροσωπεί τον “νεοφιλελευθερισμό με ινδιάνικο πρόσωπο”. [5] Ο σκοπός όλου αυτού του θορύβου είναι να υπονομεύσει τη δυνατότητα ενός ενιαίου μετώπου στη βάση της σοσιαλιστικής αλληλεγγύης.
Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλοί σχολιαστές αρχίζουν να υποστηρίζουν ότι η κατάσταση στο Περού έχει ελάχιστη σχέση με τον νεοφιλελευθερισμό — είναι απλώς η αδιαπέραστη πολυπλοκότητα μιας άτυπης, ακατανόητης χώρας. Μας λένε ότι δεν πρέπει να “επιβάλλουμε την πολιτική αριστεράς-δεξιάς των ΗΠΑ σε αυτό που συμβαίνει στο Περού” [6]. επειδή η δική τους είναι “μια πολιτική χωρίς κομματική πίστη ούτε δεσμούς μεταξύ υποψηφίων, κομμάτων και κοινωνίας”. [7] Οι άνθρωποι στους δρόμους δεν επιδιώκουν συγκεκριμένους υλικούς στόχους- τους απασχολεί “η ισορροπία δυνάμεων της χώρας”. [8]
Έτσι, αντί να πέσουμε θύματα μιας αυτοεκπληρούμενης προφητείας, ας μείνουμε σε ορισμένα αδιαμφισβήτητα γεγονότα σχετικά με την πορεία του Περού, που αποτυπώνονται στην ιστορία του σημαντικότερου πολιτικού του εγγράφου. Το σύνταγμα του 79 και το σύνταγμα του 93 αποκρυσταλλώνουν, το καθένα στην εποχή του, την προσωρινή επίλυση της κλασικής πάλης μεταξύ αριστερών και δεξιών πολιτικών τάσεων στο περουβιανό πλαίσιο. Αρκετά άρθρα έλαβαν άμεση αντικατάσταση και η παρατήρησή τους δίπλα-δίπλα αποδίδει αποκαλυπτικές γνώσεις:
Σύνταγμα του 1979
113. Το κράτος ασκεί επιχειρηματική δραστηριότητα με στόχο την προώθηση της εθνικής οικονομίας, την προσφορά δημόσιων υπηρεσιών και την επίτευξη αναπτυξιακών στόχων.
114. Για λογαριασμό του δημόσιου συμφέροντος ή της εθνικής ασφάλειας, ο νόμος μπορεί να επιφυλάσσει στο κράτος ορισμένους παραγωγικούς ή υπηρεσιακούς τομείς της οικονομίας. Για τους ίδιους λόγους το κράτος μπορεί να δημιουργήσει αποθεματικά των εν λόγω δραστηριοτήτων υπέρ των Περουβιανών.
116. Το κράτος προωθεί και προστατεύει την ελεύθερη ανάπτυξη των συνεταιρισμών και την αυτονομία των συνεταιριστικών επιχειρήσεων. Ομοίως, ενθαρρύνει και προστατεύει τις αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις, τις κοινότητες και άλλες μορφές συνεταιρισμού. [9]
Σύνταγμα του 1993
59. Το κράτος ενθαρρύνει τη δημιουργία πλούτου και εγγυάται το δικαίωμα στην εργασία και το δικαίωμα στην άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας, το εμπόριο και τη βιομηχανία. Η άσκηση αυτών των ελευθεριών δεν πρέπει να βλάπτει ούτε την ηθική ούτε την υγεία ούτε τη δημόσια ασφάλεια. Το κράτος δίνει ευκαιρίες σε τομείς που υποφέρουν από ανισότητες να βελτιωθούν- για το σκοπό αυτό, προωθεί τις μικρές επιχειρήσεις σε όλες τις μορφές τους.
60. Το κράτος αναγνωρίζει τον οικονομικό πλουραλισμό. Η εθνική οικονομία βασίζεται στη συνύπαρξη διαφόρων μορφών ιδιοκτησίας και επιχειρήσεων. Μόνο όπως επιτρέπεται από ρητό νόμο, το κράτος μπορεί να επιδοτεί την επιχειρηματική δραστηριότητα, άμεσα ή έμμεσα, λόγω υψηλού δημόσιου συμφέροντος, ή πρόδηλης εθνικής σκοπιμότητας. Η επιχειρηματική δραστηριότητα, δημόσια ή ιδιωτική, τυγχάνει της ίδιας νομικής μεταχείρισης. [10]
Η El Comercio, η εφημερίδα του ρεκόρ, παρουσιάζει την ακόλουθη περίληψη το 2011:
Το ‘79 επέτρεπε μεγαλύτερη κρατική παρέμβαση, ενώ το ‘93 περιορίζει την παρέμβαση. Σχετικά με το ‘79, θεωρώ ότι είναι περισσότερο προσανατολισμένο σε κοινωνικά και κρατικά θέματα, και δεν καθόρισε περιορισμούς για την ανάπτυξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας από το κράτος. Το ‘93 είναι περισσότερο υπέρ της ιδιωτικής ιδιοκτησίας (…) λέει ότι το κράτος μπορεί να συμμετέχει στις ιδιωτικές επιχειρήσεις αλλά μέσω επιδότησης και όταν εγκρίνεται από το νόμο. Το ‘93 είναι πιο ευνοϊκό για τις επενδύσεις, επειδή μιλάει για μια πιο ανεπτυγμένη οικονομία της αγοράς, με κάποιες φιλοκοινωνικές βελτιώσεις. [11]
Τι συμπεραίνουμε λοιπόν από αυτό;
Το Σύνταγμα του 1979 είναι ένα σύνταγμα ευρωπαϊκού σοσιαλδημοκρατικού τύπου, το οποίο μπορεί να διαβαστεί ως απάντηση στις αιτίες που έφεραν στην εξουσία την αριστερή στρατιωτική δικτατορία του στρατηγού Βελάσκο, δηλαδή, τα κίνητρα πίσω από τη Γαιοκτητική Μεταρρύθμιση (γιγαντιαίες κτήματα σε ιδιωτικά χέρια και σχεδόν φεουδαρχικές εργασιακές σχέσεις) [12]. Περιγράφει ρητά έναν κεντρικό ρόλο για το κράτος, ώστε να μπορεί να παρεμβαίνει και να διορθώνει τέτοια λάθη, επιφυλάσσοντας ενδεχομένως ολόκληρες δόσεις της οικονομίας για τον σκοπό αυτό. Προωθεί τον ταξικό συνεργατισμό.
Μεταξύ 1979 και 1993 έχουμε, στη διεθνή σκηνή, την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού του Ρέιγκαν και της Θάτσερ [^Kriss 2017], και τον καπιταλιστικό θριαμβευτισμό μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Στο εσωτερικό, έχουμε την κατάχρηση των κρατικών εξουσιών στα χέρια του Άλαν Γκαρσία, ο οποίος μέσω τόσο της διαφθοράς όσο και της ανικανότητας οδηγεί τη χώρα σε καταστροφικό υπερπληθωρισμό, βαθιά συνδεδεμένο με την εθνικοποίηση των τραπεζών του [13]. Αυτό συνυπάρχει με την άνοδο του Φωτεινού Μονοπατιού και την τρομοκρατική του δραστηριότητα. Το Φωτεινό Μονοπάτι δεν καταστρέφει μόνο την πολιτική φήμη της αριστεράς στη χώρα με τις σφαγές του, δολοφονεί επίσης αρκετούς βασικούς ηγέτες με σχέδια πιο συμβατά με την εθνική πραγματικότητα του Περού, όπως η Μαρία Έλενα Μογιάνο.
Έτσι, το 1993 προσφέρεται απόλυτα για ένα υπερκαπιταλιστικό σύνταγμα τύπου Πινοσέτ. Ο Φουχιμόρι και το “αυτοπραξικόπημά” του είναι καλά κατανοητά ως ένα σαφές παράδειγμα ότι η υπάρχουσα ρύθμιση μπήκε στη μέση του σωστού τρόπου λειτουργίας των πραγμάτων. Κανείς δεν ήταν σε θέση να υπερασπιστεί τις αρετές ενός καλού κράτους. Έτσι, αυτό το σύνταγμα δεσμεύει το κράτος και δεν του επιτρέπει να ενεργεί ως κάτι περισσότερο από έναν επόπτη της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Έτσι, ο ιδιωτικός τομέας αναπτύσσεται και ο δημόσιος τομέας συρρικνώνεται. Οι κερδοσκοπικές επιχειρήσεις και οι μη κερδοσκοπικές κρατικές προσπάθειες αντιμετωπίζονται από τον νόμο με τον ίδιο τρόπο, σταματώντας τους ανθρώπους από το να ανταγωνίζονται άμεσα και ευνοϊκά για να επιβάλλουν ορισμένα αποτελέσματα. Αυτός είναι ένας βασικός ρόλος για κάθε κυβέρνηση με λίγη διορατικότητα. Η κρατική παρέμβαση στην υγεία, την παιδεία, το διαδίκτυο και τις δημόσιες μεταφορές καθορίζει πρότυπα. Αν αυτό το σύνταγμα επιτρέπει στο περουβιανό κράτος οποιονδήποτε ρόλο, είναι κάτω από ένα πλαίσιο στο οποίο διασφαλίζει ότι θα αναπτύξει μια κακή φήμη, ως θλιβερή εναλλακτική λύση σε σχέση με τις ιδιωτικές προσφορές.
Οι ΗΠΑ διαμορφώνουν τους υποτελείς τους [14] με τη δική τους ομοιότητα: Η λατρεία του “επιχειρηματία” και η υποτιθέμενη ανταγωνιστική καινοτομία των παραγόντων της αγοράς, πλήρης εστίαση στα αυτοκίνητα και εγκατάλειψη των μέσων μαζικής μεταφοράς, τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης ορίζονται από τη χυδαιότητα και τη σκληρότητά τους, κ.λπ.
Το Περού είναι ένα κράτος όπου η κύρια οικονομική δραστηριότητα είναι η εξαγωγή φυσικών πόρων — η εξόρυξη — και δεν έχουμε μια κρατική επιχείρηση που να αναπτύσσει το εθνικό ταλέντο ή ακόμη και να καταλαμβάνει την πλειοψηφία των κερδών. Είναι παράλογο να φανταστεί κανείς την Κίνα, τη Νορβηγία ή τη Βολιβία να εγκαταλείπουν το εθνικό τους πεπρωμένο στις ορέξεις ιδιωτικών εταιρειών που εδρεύουν στη Βόρεια Αμερική, όπως κάνει το Περού με τις αμερικανικές και καναδικές εταιρείες.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι ο Vizcarra, ο προσωρινός πρόεδρος του οποίου η αναγκαστική κένωση της θέσης αποτελεί πραξικόπημα, δεν εκπροσωπούσε μια κυβέρνηση που αντιτίθεται σε αυτές τις πραγματικότητες. Ο Vizcarra ανέρχεται στην εξουσία ως αντιπρόεδρος όταν ο πρόεδρος υπό τον οποίο υπηρετούσε καθαιρείται λόγω της διεφθαρμένης εμπλοκής του στην υπόθεση Odebrecht. Και αυτός ο πρόεδρος, ο Pedro Pablo Kuczynski, είναι ένας πρόεδρος που, υπό την ιδιότητά του ως αρχηγού κράτους, πηγαίνει στο Πανεπιστήμιο Princeton και, στα αγγλικά, λέει σε ένα ακροατήριο ελίτ φοιτητών:
Λοιπόν, ξέρετε, οι ΗΠΑ επικεντρώνονται σε περιοχές που προκαλούν προβλήματα, σωστά, στη Μέση Ανατολή και ούτω καθεξής. Δεν αφιερώνουν πολύ χρόνο στη Λατινική Αμερική, η οποία είναι σαν ένα καλό σκυλί που κοιμάται στο χαλί εκεί, δεν προκαλεί σε κανέναν κανένα πρόβλημα. Αλλά στην περίπτωση της Βενεζουέλας είναι ένα τεράστιο πρόβλημα… [15]
Ο Vizcarra εκδιώκεται από γκανγκστερικά και αντιδραστικά συμφέροντα, ενώ οι ευαγγελικοί κοινωνικοί συντηρητικοί δεν λείπουν από τη δράση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι νέοι και οι προοδευτικοί άνθρωποι βγαίνουν στους δρόμους, απαιτώντας όχι την αποκατάσταση του Vizcarra, αλλά ένα νέο σύνταγμα.
Οποιοσδήποτε από την Κίνα, ακόμη και οποιοσδήποτε από την Ευρώπη, θα έβρισκε διασκεδαστικούς τους Περουβιανούς που ακολουθούν δειλά το αμερικανικό μοντέλο. Πολλοί δεν καταλαβαίνουν, ή δεν θέλουν να καταλάβουν, ότι ο αμερικανικός πλούτος — ο οποίος είναι θλιβερά κατανεμημένος, επιτρέψτε μου να προσθέσω — αποκτήθηκε μέσω της λεηλασίας του πλανήτη μας. Αυτό είναι ένα κατόρθωμα που το Περού δεν θα καταφέρει ποτέ (αν και κάποιοι επωφελούνται από τη λεηλασία του ίδιου του Περού).
Κάθε Λατινοαμερικανός θα πρέπει να αναζητά αναπτυξιακά πρότυπα, αναλύοντας πώς οι κοινωνίες που διασπάστηκαν από την αποικιοκρατία, όπως το Βιετνάμ, προχώρησαν ειρηνικά, πώς να αμυνθούν από το Lawfare [16] και τον οικονομικό εκβιασμό μέσω κυρώσεων [17], να αναπτυχθούν οι ίδιες δίνοντας σοβαρή προσοχή στην ισότητα, αποφεύγοντας έτσι τα καταστροφικά αποτελέσματα της κοινωνικής ανισότητας που βλέπουμε στο Περού.
Ωστόσο, κοιτάμε μόνο τα έθνη των γκρίνγκο για παράδειγμα, υποτιμώντας πάντα πόσο σάπια είναι στο εσωτερικό τους, πιστεύοντας το μύθο του “αμερικανικού ονείρου” παρά το γεγονός ότι οι οπαδοί του καταρρέουν, ενώ οι χώρες που απέρριψαν αυτή την ιδεολογία επιβίωσαν και αρχίζουν να επιδεικνύονται (ειδικά κατά τη διάρκεια του COVID-19).
Ίσως κάποια μέρα!
[1] Ιούλιος 2010. Ποιος σοσιαλισμός; Ο ιδιωτικός τομέας εξακολουθεί να κυριαρχεί στην οικονομία της Βενεζουέλας παρά τη σταυροφορία του Τσάβες. FOX News. [web]
[2] Joanna Hausmann. Απρίλιος 2019. Lo que las izquierdas progresistas no entienden de Venezuela. New York Times. [web]
[3] Juan Guaidó. Φεβρουάριος 2019. Twitter. [web]
[4] Dan Collyns. Σεπτέμβριος 2019. “Δολοφόνος της φύσης”: Evo Morales κατηγορείται καθώς η Βολιβία μάχεται με καταστροφικές πυρκαγιές. The Guardian. [web]
[5] Christine Mathias. Νοέμβριος 2019. Ο κόσμος ανάποδα στη Βολιβία. Dissent Magazine. [web]
[6] Michael Baney. Νοέμβριος 2020. Twitter. [web]
[7] Αλμπέρτο Βεργκάρα. Νοέμβριος 2020. La democracia peruana agoniza. New York Times. [web]
[8] Reuters 2020: Νοέμβριος 2020. Η απομάκρυνση του προέδρου του Περού πυροδοτεί κύμα διαδηλώσεων υπό την ηγεσία της νεολαίας. Reuters. [web]
[9] Constitución para la República del Perú. 1979. [web]
[10] Constitución Política del Perú 1993. 1979. [web]
[11] Rocío La Rosa. Αύγουστος 2011. Lo positivo y lo negativo de las constituciones del 79 y 93. El Comercio. [web]
[12] Ιούνιος 2019. La Revolución y la Tierra. [trailer]
[13] Ana Murillo. Ιούλιος 1987. Alan García interviene el sistema bancario y propone su nacionalización en Perú. El País. [web]
[14] Ιούλιος 2001. Η CIA έδωσε τουλάχιστον 10 εκατομμύρια δολάρια στον πρώην κατασκοπεύοντα του Περού Montesinos. Το Κέντρο για τη Δημόσια Ακεραιότητα. [web]
[15] Pedro Pablo Kuczynski. Φεβρουάριος 2017. Ημέρα των αποφοίτων του Πανεπιστημίου Πρίνστον 2017. [web]
[16] Σεπτέμβριος 2020. Opposing Lawfare in Latin America. UK Parliament Early Day Motions. [web]
[17] Max Blumenthal. Σεπτέμβριος 2020. Twitter. Κριτική του βιβλίου του Richard M. Nephew The Art of Sanctions. [web]